Mạng xã hội phổ biến đến nỗi nhiều người có xu hướng tiếp nhận tin tức từ mạng xã hội hơn là báo chí mỗi ngày. Tuy nhiên, mạng internet (gọi tắt là mạng) đang giúp kết nối con người hay đang “hủy diệt” thế giới thật?
Dưới góc nhìn của một nhà văn hóa, TS Nguyễn Thị Hậu, nguyên Phó viện trưởng Viện Nghiên cứu phát triển TP. Hồ Chí Minh, đã có những nhận định về thế giới “ảo mà thật” này qua cuốn sách Thế giới mạng và tôi.
 |
Muôn mặt cuộc sống trên mạng
TS Nguyễn Thị Hậu đã “rong chơi” trên mạng xã hội gần mười năm nay. Chị cho biết: “Tôi đã từng rất giận khi thấy con gái viết những chữ “hiểu chết liền” trên trang blog cá nhân. Còn bây giờ, trang blog và Facebook đã trở thành thế giới quen thuộc của mẹ con tôi. Mạng xã hội là nơi các con nói về tình yêu thương dành cho cha mẹ, về tình cảm bạn bè thân thiết, có lần con gái mượn blog để xin lỗi vì đã làm cho mẹ buồn lòng…”.
Theo chị, những người chê bai, bác bỏ những giá trị tích cực của mạng xã hội khi chưa từng tham gia hoặc tìm hiểu nhiều mặt giá trị của mạng là điều khó chấp nhận.
“Trước khi muốn chê bai, bác bỏ điều gì, chúng ta cần nhìn nhận một cách khách quan tất cả các mặt của sự việc, hiện tượng đó, mạng xã hội cũng không ngoại lệ”, TS Nguyễn Thị Hậu nói. “Trước đây, một số người từng cho rằng văn hóa Nam bộ không đặc sắc. Nhưng việc phát hiện nền văn hóa Óc Eo cho thấy nhận xét trước đó là chưa chính xác”.
Không thể chối cãi rằng mạng xã hội làm cho cuộc sống con người phong phú hơn, nhiều màu sắc hơn và tiếp cận những thông tin chúng ta quan tâm nhanh nhất. Trong cuốn sách Thế giới mạng và tôi, TS Nguyễn Thị Hậu đã viết về “tính cách” của mạng xã hội như nó vốn có. Muôn mặt cuộc sống đời thường đều được phản ánh trọn vẹn trên mạng xã hội và có khi, chúng ta còn cảm thấy bất ngờ nhận ra khả năng biến hóa của chính mình.
“Trên thế giới mạng ảo mà thật (lúc này lúc khác) bạn sẽ thể hiện sự kiêu ngạo/ yếu đuối/ hài hước/ lãng mạn/ nghiêm trang/ nhạt nhẽo/ thú vị/ độc đoán… Ở đó bạn bình đẳng với tất cả khi được tự do tỏ bày/ bộc lộ/ bức xúc/ tán thưởng/ phản đối/ tranh luận/ đồng tình…”.
TS Nguyễn Thị Hậu cho biết từ những mối quan hệ tưởng như “ảo” ở trên mạng, chị đã tìm được những người bạn thật sự. Mạng xã hội đã đưa những bài viết, những tập sách của Nguyễn Thị Hậu đến với người Việt ở nước ngoài. Nhờ đó, những chuyến đi của chị đến Mỹ và châu Âu được những người bạn quen nhau qua mạng đón tiếp ân cần.
Cũng nhờ mạng xã hội, một cô sinh viên ở Hà Nội đã tìm được mẹ mình sau 20 năm xa cách hay một cô gái tìm được ân nhân của cha con cô cách đây hơn tám năm. Một hành động quả cảm hay một bài viết về tấm lòng nhân ái chia sẻ trên mạng dễ dàng tạo cảm xúc tích cực đối với hàng triệu người lướt qua.
Mạng cũng rất “tinh tướng”
Tham gia thường xuyên với mạng xã hội, chúng ta sẽ thấy rằng, dù mỗi cá nhân có thể biến hóa thường trực trên thế giới ảo thì “những gì bạn viết trên mạng chắc chắn là một phần con người bạn”. Và mỗi khuôn mặt, mỗi con người ảo trên mạng đều có những tính cách nhất định và dễ dàng bị nhận diện.
Một số nhân vật luôn cố giữ hình tượng mẫu mực, nhã nhặn, lịch sự ngoài đời thực. Nhưng trong thế giới ảo, bản tính của họ khác hẳn, thậm chí có người sẵn sàng chia sẻ những thông tin không chính xác, làm lệch lạc cái nhìn của dư luận về các vấn đề trong đời thật. Vì vậy, “Sự tương tác tức thời và không biên giới của thế giới mạng có sức quyến rũ mê hoặc ghê gớm đồng thời có sức mạnh có thể “hủy diệt” một cá nhân chỉ trong chốc lát” (trích Thế giới mạng và tôi).
Cũng vì “thế giới mạng như một tấm gương của cuộc sống, chỉ có điều cần lưu ý, nó là tấm gương phóng đại nhiều lần những tốt đẹp hay xấu xa của mỗi con người, của một xã hội” (trích Thế giới mạng và tôi), nên mạng xã hội thường bị chỉ trích là một trong những nguyên nhân chính gây ra các cảm xúc tiêu cực ở người dùng.
Những hình ảnh về chuyện hôi của, cướp bóc, giết người… lan ra nhanh chóng làm cảm xúc tiêu cực cũng lan đi nhanh chóng. Theo đó, những người thích “ném đá”, “quăng gạch” (một thuật ngữ của mạng để chỉ việc đả kích, chà đạp người khác) có cơ hội để hạ uy tín, danh dự người khác.
Nhờ khả năng kết nối, người dùng mạng xã hội dễ dàng nhảy từ “nhà” này sang nhà khác, ngó nghiêng diện mạo, tâm trạng và các mối quan hệ của chủ nhà. Trong những lúc lang thang như vậy, chúng ta có dịp làm quen với người này đồng thời cắt đứt “không thương tiếc” mối quan hệ với người khác.
Và cũng trong khi lang thang, một số người có thể góp thêm lượt thích, bình luận để làm nghiêm trọng hơn những làn sóng tiêu cực. Thực tế, những hành động bôi nhọ trên mạng xã hội đã dẫn đến hành động tự tử không thành của một nữ sinh ở Đà Nẵng và cái chết của một cô gái ở Hà Nội.
Trong thế giới mạng, mà phổ biến là Facebook là điều kiện để nhiều người đã không đọc kỹ các thông tin đăng trên các trang báo không chính thống và bình luận thiếu trách nhiệm.
Mới đây nhất là thông tin về việc bán vé tham quan ở Hội An. Việc đưa thông tin một chiều khi chưa tìm hiểu sự việc đến nơi đến chốn đã tạo một làn sóng phản đối dữ dội trên mạng. Hoặc thông tin về bệnh sởi và những cách điều trị thiếu khoa học đã làm các bậc cha mẹ có con nhỏ hoang mang và làm giá của hạt ngò (một loại hạt được cho là chữa trị bệnh sởi) tăng chóng mặt.
Qua đó có thể thấy rằng tác động tích cực hay tiêu cực từ mạng xã hội rõ ràng là được phóng đại lên rất nhiều lần. Vì vậy, khi tham gia mạng, người chơi nên đưa thông tin một cách có trách nhiệm. Nếu chỉ góp nhặt những câu chuyện không chứng cứ rồi “buôn” từ nhà này sang nhà khác trên mạng thì không khác gì những người ngồi lê đôi mách ở thế giới thật.
Vì vậy, kết thúc tản văn Thế giới mạng và tôi, chị viết: “Mạng cho tôi cuộc sống phong phú đa dạng, luôn đặt tôi trước thử thách khi đối diện tấm gương phóng đại ấy: tỉnh táo để nhìn ra giá trị của mình, của người”.
Theo DNSG